1- شهریه/ کمکهای مردمی
الف) لغو شهریه و حذف کمکهای مردمی برای بازگرداندن غالب کودکانِ بازمانده با تکیهبر تحصیل رایگان و اجباری و تأکید بر فقر مالی بهعنوان دلیل عمده و اصلی بازماندگی این کودکان از تحصیل ناگزیر به نظر میرسد. نداشتن استطاعت مالی خانوادهها برای پرداخت شهریه و وجوهی که در قالب کمک به مدرسه اتخاذ میشود (که شامل هزینه بیمه، روپوش مدرسه، کتاب، هزینه ثبتنام، کمکهای مردمی و الخ بودهاند) دلیل اصلی بازماندگی کودکان در ثبتنام مدارس پس از اجرای این طرح بوده است.
پیشنهاد: برای مرتفع شدن این مشکل، ترغیب خانوادهها، و تسهیل بازگشتن این کودکان به چرخه آموزش و اختصاص و پیگیری یارانههای آموزشی لازم است.
ب) از طرفی اعضای شبکه یاری بر این باور هستند که بندها و تبصرههای این طرح برای معافیت یا تخفیف هزینهها بهاندازه کافی جامع و کاربردی نیست.
2- کارت اقامت شهرستان
التزام ثبتنام کودکان با کارتهای اقامتِ یک شهر در همان شهر باعث بازماندن گروهی دیگر از کودکانی شد که دارای کارت اقامت شهر دیگری بودند.
3- ضربالاجل زمانی
الف) تعیین فرصت 5 روزه برای ثبتنام این کودکان از دیگر موانع جدی برای اجرای کارآمد این طرح بود.
ب) عدم اطلاعرسانی گسترده در باب همین بازه زمانی در رسانههای جمعی مانند رادیو و تلویزیون از عوامل بازدارندهٔ دیگر شد. با توجه به عدم دسترسی جمعیتِ مخاطب این طرح به فضایِ مجازی نیاز به اطلاعرسانی قوی در مورد جزئیات آن در سطح رسانهها، مدارس، شوراهای یاری محله، خانه سرای محله و الخ بهشدت خالی بود. ازاینرو، رسانهای شدن و تبلیغات وسیع این طرح از الزامات اولیهی اجرایی آن باید تعریف شود.
ج) از طرف دیگر، نیاز مبرمی به لحاظ کردنِ امکان ثبتنام و جابهجایی برخی از دانشآموزانِ جامانده از بازهٔ زمانی ثبتنام رسمی با استفاده از ابزارهای ارزیابی چون تعیین سطح، امتحان، و الخ مانند دانشآموزان دیگر در اجرای این طرح حس میشود.
4- محل ثبتنام
الف) علیرغم تأکیدات این دستورالعمل بر معرفی دانشآموزانِ دبستانی به نزدیکترین مدرسه به محلِ سکونتشان، بسیاری از دانشآموزان به دلیل ارجاع داده شدن به مکانهای دور و نداشتن استطاعت مالی برای استفاده سرویسهای ایاب و ذهاب از تحصیل بازماندند. برای مثال در یک مورد از در روستای محمودآباد که از چند روستا مانند قاسمآباد، اقدسآباد، زمانآباد و غیره مراجعهکننده وجود داشت تصمیم گرفته شد که همهٔ پسران به روستای عباسآباد که دورترین بود به محمودآباد فرستاده شدند.
ب) دوری مدارسِ پیشنهادی با توجه به دشواری گرفتن سرویس رفتوآمد از محل سکونت یا کار (مثال کورهپزخانهها)، کودکان و خانوادهها را با مشکلات رفتوآمد عدیدهای مواجه کرد و در مواردی خانوادهها را از ثبتنام آنان منصرف کرد. در چند مورد هم با توافق اولیای دانشآموزان با مسئولان مدرسه پولی را که برای سرویس باید در جایی دیگری میپرداختند به مدرسه نزدیک محل اقامت پرداخته شد و دانشآموزان در مدرسهای ثبتنام کردند که تا پیشازاین به بهانه نداشتن جا از پذیرفتن دانشآموزان خودداری میکرد.
بنا بر گزارشی رسیده، در خانوادههایی که چند کودک مدرسهای داشتهاند دستکم دو کودک به دلیل نداشتن هزینه سرویس مدرسه از تحصیل بازماندند.
ج) طبق گزارشهای صورت گرفته نداشتنِ جا، یکی از دلایل عمده مدارس در ثبتنام نکردنِ کودکانِ مهاجر بازمانده از تحصیل اعلام شد. این مورد ه ویژه در منطقه 12 و 17 بسیار پررنگ بود.
5- رجوع مستقیم دانشآموزان به مدارس و پیگیری ثبتنام توسط خود مدارس بدون نیاز به مراجعه دانشآموزان به اداره اتباع
پیشنهاد: استفاده خود مدارس از سامانهٔ ثبتنام بهصورت مستقیم است بهمنظور جلوگیری از اتلاف زمان در روند بوروکراتیک ارجاع به اداره اتباع و دفتر تهیه فرم پیش ثبتنام از دفتر کفالت و دیگر فرآیندها ... در سال گذشته بسیاری از دانشآموزان را تا ماهها پس از شروع سال تحصیلی درگیر کرده بود. که برخی از خانوادهها به بهانه آن از پیگیری فرآیند ثبتنام شانه خالی میکردند و در برخی موارد هم ترس از مراجعه به دلیل دیپورت یا دستگیر شدن مانع از همراهی خانوادهها و مراجعه آنها به اداره اتباع میشد.
6- شمول کودکان ایرانی فاقد اوراق هویتی
کمیته آموزش کودکان کار و خیابان پیشنهاد میکند که ازاینپس کودکان ایرانی فاقد اوراق هویتی هم در ذیل این طرح ثبتنام شوند.
7- تشکیل کمیته نظارتی و پاسخگو برای پیگیری و رفع مشکلات پیشآمدهٔ احتمالی با حضور یک نماینده از تشکلهای غیردولتی حین و پس از ثبتنام
در برخی از موارد برخوردهای سلیقهای، بخشنامههای ضدونقیض، و عدم وجود یک کمیته نظارت و پیگیری موانعی بر اجرای این طرح ایجاد کرد.
برای مثال، در یک مورد بخشنامهای به شماره 20569/502 از آموزشوپرورش شهریار به منطقه ارسالشده بود که بر اساس آن امکان ارائه هرگونه تخفیف و حتی قسطبندی شهریه را از طرف مسئولان مدرسه منع میکرد.
8- برخورد نامناسب با اولیای اتباع مهاجر
گزارشهای فراوانی از برخورد نامناسب با خانوادهها طی مراجعات مکرر و مداوم و ایجاد حس تحقیر و ترس در کودکان نگرانی از اخراج شدن از مدرسه دریافت کردهاند.
شناسایی و جذب
لزوم شناسایی و جذب کودکان بازمانده از تحصیل از طریق کارشناسان بهزیستی، شهرداری، اداره اتباع، آموزشوپرورش، و بازرسان اداره کار، مردم و تشکلهای غیردولتی ثبت احوال و اداره آمار در طرح فوق بهشدت نیاز میشود.
مددکاری و مشاوره
پس از ثبتنام این کودکان به دلیل عدم پیشبینی کافی آموزشوپرورش مناطق در خصوص ظرفیتسازی از نظر مکانی و نیروی انسانی، و عدم آشنایی با مشکلات این کودکان لزوم وجود خدمات مددکاری و مشاوره بهشدت حس میشد.
- در مناطق 19 گانه استانهای ممنوعه، کودکان بسیاری زندگی میکنند که یک سند بالادستی مانع تحصیلشان میشود و دستورالعمل باید بهگونهای که آنها نیز دیده و در نظر گرفته شوند.
پینوشت
بندهای فوق حاصل موارد مطرحشده در کمیته آموزش کودکان کار و خیابان در روز چهارشنبه 19/ 12/ 1394 بود. اعضای کمیته بدینوسیله از کلیه اعضای و دیگر افراد حقیقی و حقوقی صمیمانه تقاضا میکند مستندات و مشاهدات خود را در خصوص این طرح ارسال کنند.