اعتیاد، بیکاری، فقر، تن‌فروشی، تجاوز، قتل، کودک آزاری، کار کودکان زیر 18 سال، طلاق، خودکشی و...

 آسیب‌های اجتماعی از جنسیت نیز تاثیر می‌پذیرند. تحقیقات نشان داده‌است که حدود 90 درصد از قربانیان تجاوزها، خانم‌ها هستند. همچنین در مواردی مانند اعتیاد و تن فروشی خصوصا در جامعه ایران ، عدم پذیرش مجدد دختران آسیب دیده در خانواده‌های آنان می‌تواند آسیب بیشتری برای آنها ایجاد کند.

به گزارش پایگاه خبری سازمان های غیر دولتی ایران(watan.ir)،این روزها کافی است به گوگل برویم و تنها حرف "س" را تایپ کنیم: تیترهای احساسی و هیجانی یکی پس از دیگری نمایش داده می‌شود: جزییات قتل همراه با عکس، جزییات تجاوز، "ستایش قریشی" دختر شش ساله افغانستانی.

قریب به ده روز پس از واقعه قتل فجیع ستایش، آنچه بیشتر دیده می‌شود اخبار تکراری با عناوین قتل، تجاوز، جنایت و... همچنین برخوردهای احساسی و تفسیر‌های غیر متخصصانه دربرخی شبکه‌های اجتماعی است. البته در این میان نقاط امیدی مانند تسلیت برخی مقامات سیاسی و دولتی جمهوری اسلامی ایران به خانواده ستایش و بالتبع تضمین پیگیری بدون تبعیض پرونده این تبعه افغان از سوی مقامات نیز به چشم می‌خورد اما جای خالی تفسیرهای کارشناسانه متخصصین، فعالین مدنی و مهم‌تر از همه، بیانیه‌ای تخصصی از جانب مرجع حقوق کودک در ایران یا سازمان دفاع از قربانیان خشونت کاملا واضح است. رصد کردن شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها مرا بر آن داشت تا در این مقاله در حد دانش و تجربه خویش به بازخوانی علمی از آسیب‌های اجتماعی ماند قتل ، تجاوز و‌... بپردازم ودر پایان پیشنهاد و راه حلی ارائه دهم که شاید کمی آرمانگرایانه به نظر برسد ولی قابل اجرا است. امید است این مقاله در حد توان خود به موشکافی و بازخوانی عمیق‌تر آسیب‌های اجتماعی و راه حل‌های پیشگیرانه برای کنترل صحیح‌تر بحران بپردازد.

بازخوانی ساختاری و بنیادی از اسیب اجتماعی:

آسیب اجتماعی چیست ؟
آسیب‌شناسی اجتماعی عبارت است از شناخت علمی اختلالات، بی نظمی‌ها و مشکلات اجتماعی و موضوع این علم دردها، نابسامانی‌ها، جرایم و جنایات، فقر، اعتیاد، فحشا، قتل، تجاوز، خودکشی‌ها، خصومت طبقات و گروه‌های اجتماعی است که بر اساس مدرک و معیار معین، آن را انحراف یا کج‌روی خوانده‌اند.
انواع آسیب اجتماعی:



اعتیاد، بیکاری، فقر، تن‌فروشی، تجاوز، قتل، کودک آزاری، کار کودکان زیر 18 سال، طلاق، خودکشی و...



ابعاد آسیب اجتماعی:

فردی، خانوادگی، اجتماعی، قومیتی یا ملتی، جنسیتی

علل بروز انحرافات و آسیب‌های اجتماعی :
عوامل اقتصادي مانند فقر، بي‌عدالتي، بيکاري، فاصله‎ ‎طبقاتي زياد در جامعه، توزيع ناعادلانه ثروت.‏
‏ عوامل فرهنگي و‎ ‎اجتماعي از جمله ترکيب ساختار وازدياد جمعيت، مهاجرت، جنگ، تغيير ارزش‌ها و فاصله نسل‌ها. ‏
‏ عامل خانوادگي مانند خانواده‌هاي پر جمعيت،گسسته وپر تنش؛ سابقه بزهکاري و‎ ‎اعتياد در خانواده؛ نا آگاهي والدين از نيازهاي متناسب با آنها.
-عوامل‎ ‎فردي يا زيستي رواني مانند ويژگي‌هاي شخصيتي کودکان، ظرفيت رواني و توانمندي کودکان‎ ‎در بر خورد با مشکلات زندگي؛ بحران بلوغ و تاثيرات آن. اختلالات ژنتیکی و هورمونی، بیماری‌های روانی، عدم توانایی فرد در هویت‌یابی و تصویر خود.
و در نهایت فقدان عوامل آموزشی مناسب در خانواده، سیستم آموزشی، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های جمعی.

بازخوانی فردی و خانوادگی از آسیب‌های اجتماعی:

بستر فردی:

"ژنتیک": تحقیقات نشان داده‌است که از هر 1000 مجرم ، تنها ژن یک نفر از آن‌ها با مردم عادی متفاوت است، همچنین در رابطه با" هوش" اشاره شده‌است که بهره هوشی بالا یا پایین می‌تواند در صورت قرارگیری دربستر نامساعد تنش و بحران‌های پیاپی ، آسیب‌زا باشد.

از سوی دیگر در صورتی که فاکتورهای جسمانی و جنسیِ مضاف بر حد طبیعی و نرمال در معرض شرایط نامساعد تربیتی و محیطی قرار گیرد، می‌تواند به ایجاد آسیب منجر شود؛

"میزان تربیت‌پذیری و تاثیرپذیری کودکان ونوجوانان از رفتارهای نابهنجار والدین و میزان درونی کردن فرد از ارزش‌های ناصحیح یا غیر اخلاقی خانواده: به طور خلاصه، قرار گرفتن تحت تاثیر هنجارها و ارزش‌های ناسالم می‌تواند زمینه‌ساز قطعی آسیب‌های جدی روانی و اجتماعی شود. در معیاری عظیم‌تر نیز تاثیر و تاثر متقابل فرد و جامعه، گروه همسالان و دوستان که اگر در معرض آسیب یا خود از آسیب‌دیدگان اجتماعی باشند، طبیعتا در درونی کردن ارزش‌ها، هنجارها و باورهای شخص تاثیر می‌گذارند و او را مستعد آسیب‌های اجتماعی می سازند.

بستر خانوادگی:
خانواده سالم یا ناسالم، وراثت، تربیت و آموزش، ارزش‌ها و هنجارهای پذیرفته شده در خانواده‌.

بازخوانی فرهنگی و طبقاتی، قومی و ملیتی:

در این پارامتر سه زیرمجموعه به شکل جداگانه در بستر آسیب‌های اجتماعی بررسی می‌شود؛

آنچه مسلم است نوع آسیب و جرم در مناطق متفاوت شهری، طبقات مختلف اجتماعی، مشاغل و حرفه‌های گوناگون و کلا ساختار فرهنگی و طبقاتی جوامع، متفاوت می‌باشد و بروز آسیب و شدت آن در طبقات مختلف اجتماعی رابطه مستقیمی با فقر فرهنگی و اقتصادی دارد.

قومیت‌های متفاوت به دلیل ساختار فرهنگی و اجتماعی متفاوت، آداب و رسوم ، سنت‌ها و وضعیت اقلیمی و آب و هوایی گوناگون، : انگیزه ارتکاب و میزان بروز آسیب‌های اجتماعی از جمله قتل، خودکشی، اعتیاد و‌... بین قومیت‌های مختلف کشور، متفاوت است.
ملیت‌های متفاوت: عواملی که برای ویژگی‌های قومیتی برشمرده شد به علاوه عوامل نژادی، دینی و مذهبی و‌... می‌تواند تعریف متفاوت و مناسب هر کشور را نسبت به آسیب اجتماعی ارایه دهد. به عنوان مثال تن‌فروشی یا ازدواج همجنسگرایان در کشوری مصداق آسیب اجتماعی است در صورتی که در کشوری دیگر پذیرفته شده و مصداق آسیب اجتماعی محسوب نمی‌شود. اما در مورد پرونده قتل ستایش قریشی دختر افغان، هنوز این که آیا ملیت ستایش تاثیری در انگیزه قاتل وی گذاشته است یا خیر مبهم است اما آنچه مسلم است این است که پناهندگان در همه جای دنیا، اقشار آسیب ‌پذیرتری نسبت به جامعه میزبان هستند.

بازخوانی رشدی و جنسیتی:

فروید و جمع عظیمی از روانکاوان و روانشناسان بر این باورند که شش سال اول زندگی تاثیر عظیمی در پایه‌ریزی الگوهای رفتاری و شخصیت کل زندگی فرد دارد. اما به نظر می‌رسد سنین تاثیرگذار در تربیت و جامعه‌پذیری، از شیرخوارگی تا نوجوانی و جوانی محسوب می‌گردد و آسیب‌های جدی در هر دوره مانند تجاوز در دوران کودکی یا نوجوانی، همسر آزاری یکی از والدین در برابر فرزندان یا طلاق و مرگ والدین در هر دوره‌ای مخصوصا در دوران کودکی می‌تواند در بزرگسالی، آسیب‌های جدی روانی و اجتماعی را به همراه داشته باشد. از سوی دیگر، کاهش سن ارتکاب به جرم و بروز آسیب‌های جدی و شروع مصرف مواد به حدود 12تا 13 سالگی در ایران، لزوم مداخله پیشگیرانه بیشتر در این حوزه را برجسته می‌سازد.

در نگاهی عمیق‌تر؛ آسیب‌های اجتماعی از جنسیت نیز تاثیر می‌پذیرند. تحقیقات نشان داده‌است که حدود 90 درصد از قربانیان تجاوزها، خانم‌ها هستند. همچنین در مواردی مانند اعتیاد و تن فروشی خصوصا در جامعه ایران ، عدم پذیرش مجدد دختران آسیب دیده در خانواده‌های آنان می‌تواند آسیب بیشتری برای آنها ایجاد کند.

بازخوانی فراکنشی:

در بخش پایانی ضمن توضیح کنش و فراکنش، راه‌حل‌های پیشگیرانه جهت کاهش بروز آسیب‌های اجتماعی و همچنین راه‌حل‌های مداخله در بحران مورد بررسی قرار می‌گیرد.

کنش در لغت به معنای عمل و کردار است و واکنش به عمل متقابل در مقابل کنش گفته می‌شود. متاسفانه اگر از حلقه پایانی آسیب‌های اجتماعی مانند قتل و تجاوز شروع کنیم، آنچه واکنش به این آسیب‌ها تلقی می‌شود بسیار احساساتی و گاه دور از هرگونه تخصص و خرد است. کاهش سطح دخالت‌های تخصصی و حرفه‌ای و ارائه اخبار گسترده با عناوین احساسی، نتیجه قابل تاملی غیر از تشویش افکار عمومی ندارد که در این خصوص باید با بهره‌گیری از تحلیل درست و سنجیده از وقایع، کنشگری مثبت اجتماعی را تقویت کنیم. یادمان نرود که در یک آسیب اجتماعی باید به هر دو طرف قضیه به دیده بررسی بنگریم. این روزها جای خالی صحبت از انگیزه‌ها و آسیب‌های محتمل بر قاتل ستایش که منجر به چنین قتل فجیع و شنیعی شده‌است، شدیدا به چشم می‌خورد. البته تا زمان مصاحبه عمیق بالینی با قاتل باید جدا از هرگونه اظهار نظر قطعی پرهیز کرد اما به طور کلی می‌توان موارد زیر را در انگیزه‌های قاتلان و متجاوزان برشمرد:

تجربه خشونت ساختاری که می‌تواند به شکل مورد تجاوز قرار گرفتن در دوران کودکی، تنبیه‌های بدنی شدید و تحقیر و آزار جسمانی و روانی؛
نبود آموزش‌های آموزش کافی و موثر در زمینه‌ امور جنسی، کنترل خشم و مهارت‌های زندگی، که منجر به فقدان قدرت تحلیل درست مسایل خواهد شد؛
انسانیت‌زدایی در مردان که غالبا در توسط ساختارهای مردسالارانه و خشونت علیه زنان به کار می‌رود؛
مصرف مواد محرک مانند شیشه؛
ابتلا به بیماری‌های روانی.

در مورد مقتول نیز می‌توان به فقدان آموزش‌های صحیح جنسی و آموزش‌های مربوط به حفاظت از بدن، قدرت نه گفتن و ساختاری شدن خشونت علیه زنان مهاجر و پناهنده اشاره کرد.

فراتر از کنش و واکنش: راه‌حل‌های اساسی و پیشنهادی

آموزش در سیستم‌های آموزشی : متاسفانه جای آموزش‌های صحیح جنسی، آموزش مهارت‌های زندگی، آموزش مهارت نه گفتن، آموزش حفاظت از خود و آموزش‌های مربوط به هویت‌یابی صحیح در مدارس ما خالی است، هرچند میزان این آموزش‌ها نسبت به گذشته افزایش یافته‌است اما به نظر می‌رسد جامعه به ایجاد واحدهای درسی بیشتر و رسمی‌تر نیاز مبرم دارد.
پیشگیری: شامل سه سطح پیشگیری و استفاده از مدل‌های جدید پیشگیرانه؛
درمان : توسط متخصصین و کارشناسان؛
تشکیل کمیته راهبردی آسیب: اما به نظر می‌رسد تشکیل یک کمیته راهبردی کنترل بحران متشکل از موسسات مردم نهاد، سازمان‌های دولتی درگیر آسیب‌های اجتماعی مانند بهزیستی و... ، دفاتر سازمان ملل در ایران مانند UNODC، از موثرترین راه‌کارهای مداخله در بحران باشد. جزییات این کمیته و طرح پیشنهادی اینجانب سال گذشته در روزنامه قانون به چاپ رسیده‌است.

منبع : http://watan.ir