سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد "یونسکو" 8 سپتامبر را روز جهانی سواد آموزی نامگذاری کرد.
یکی از شاخص‌های رشد در جوامع متمدن، میزان بهره‌مندی مردم آن کشور از حداقل سواد نوشتن و خواندن است. بدیهی است مبارزه با بی‌سوادی نه تنها در مقوله توسعه فرهنگی به عنوان نخستین گام قلمداد می‌شود، بلکه در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی و سیاسی نیز حائز اهمیت ویژه‌ای است. هر چه افراد جامعه به سمت باسوادی شدن پیش روند، یقیناً سیر تحول و رویکرد آن جامعه به سمت مفهوم توسعه امر سریع‌تری خواهد بود. با نامگذاری چنین روزی به نام روز جهانی مبارزه با بی‌سوادی از سوی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد یونسکو، جهانیان حذف این پدیده شوم را از جامعه بشری خواستار می‌شوند.
اجلاس جهانی کنفرانس عمومی یونسکو در پاریس در مورد پیکار جهانی مبارزه با بی‌سوادی تصمیماتی اتخاذ کرد و در پی آن، کنگره جهانی براندازی بی‌سوادی در جهان را از ۱۵ تا ۲۵ شهریور ۱۳۴۴ در تهران تشکیل داد و در سپتامبر ۲۰۰۰ میلادی نیز رهبران جهان، اعلامیه هزاره را تصویب کردند و متعهد شدند، ملت‌هایشان تا سال ۲۰۱۵ میلادی بتوانند به یکی از اهداف آموزش همگانی دست‌یابند.
سواد چیست؟
در تعریف سنتی، سواد توانایی خواندن و نوشتن است و یا توانایی به کار بردن زبان برای خواندن، نوشتن، گوش دادن و سخن گفتن. ولی در مفهوم نوین این واژه به سطحی از خواندن و نوشتن که برای ارتباط کافی است گفته می‌شود و یا سطحی که یک فرد بتواند مفهوم را بفهمد و انگاره‌ها و اندیشه‌هایش را تا جایی که بتواند در آن جامعه سهیم باشد، بیان کند.
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو UNESCO) تعریف زیر را داده است: «باسوادی توانایی شناخت٬ درک٬ تفسیر٬ ساخت، برقراری ارتباط و محاسبه در استفاده از مواد چاپ‌شده و نوشته‌شده مربوط به زمینه‌های گوناگون است. باسوادی زنجیره آموزشی را که توانایی رسیدن به اهداف، توسعهٔ دانش و پتانسیل و شرکت کامل در جامعه‌ای بزرگ‌تر را برای یک فرد فراهم می‌کند، دربر دارد.»
بی‌سوادی در کشورهای جهان سوم
وجود بی‌سوادی در کشورهای جهان سوم به سبب ناهماهنگی در برنامه‌ریزی طرح‌های آموزشی است. اگر توسعه آموزش در همه مکان‌ها و در همه زمان‌ها هماهنگ می‌بود، در سایر عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز توسعه با روند بهتری رشد می‌نمود. بی‌سوادی باعث ناآگاهی و رکود ذهنی می‌شود و می‌تواند عاملی برای برهم زدن نظم اجتماعی گردد.
75 درصد تعداد بی‌سوادان جهان در ده کشور متمرکزشده‌اند؛ هند، چین، پاکستان، بنگلادش، نیجریه، اتیوپی، مصر، برزیل، اندونزی و جمهوری کنگو. گرچه کشوری مانند افغانستان نیز با وضعیت اسف‌بار بی‌سوادی گوی سبقت را از بقیه کشورها ربوده است. دوسوم از این تعداد بی‌سواد را زنان تشکیل می‌دهند که از فرصت‌های نابرابر اقتصادی و اجتماعی در این جوامع رنج می‌برند.
مبارزه با بی‌سوادی در ایران
اولین سازمانی که رسماً در سال ۱۳۱۵ برای مبارزه با بی‌سوادی بزرگ‌سالان در ایران شروع به کار کرد، اداره تعلیمات اکابر بود. در سال ۱۳۲۲ و بعد از جنگ جهانی دوم، کلاس‌های سوادآموزی بزرگ‌سالان تحت عنوان آموزش سالمندان آغاز به کار کرد و در فاصله سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۵، آموزش بزرگ‌سالان با عنوان تعلیمات اساسی در جهان با بنیان‌گذاری یونسکو موردتوجه قرار گرفت و به‌صورت آزمایشی در کشورهای مصر، هلند، فیلیپین و مکزیک به اجرا درآمد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نهضت سوادآموزی در ۷ دی‌ماه ۱۳۵۸ شروع به کار کرد
طبق آخرین نتایج سرشماری سازمان نهضت سوادآموزی، قدر مطلق بی‌سوادی از ۲/۱۴ میلیون نفر سال ۱۳۵۵ به ۸/۹ میلیون نفر در سال ۱۳۸۵ کاهش‌یافته است و نرخ باسوادی نیز از ۵/۴۷ درصد سال ۱۳۵۵ به ۶/۸۴ درصد در سال ۱۳۸۵ افزایش‌یافته است.
